Ovidius en
Boris Pasternak
Lezing op 17 december 1996 van prof. Ton Lathouwers
bij de uitgave van een vertaling
Een uitgelezen gezelschap verzamelde zich dinsdag om half acht in
de sjieke boekhandel, waar een paar rijen stoelen van Hurama stonden
opgesteld, de koffie bruin was en prof. Ton Lathouwers himself de
binnenkomers begroette. Ans Molenaar, met wie ik daar kwam, kreeg van
hem te horen, "jou ken ik eigenlijk alleen maar van de mensa hè" -
hoewel zij al eens eerder met mij een lezing van de oude slavist bezocht
had (in Diogenes, over Dostojewski, van de zomer).
Het ging over Ovidius
vanavond. Een nieuwe vertaling van zijn poëzie bevatte "parallelle
afbeeldingen, geen illustraties" van de Russische, hedendaagse, in
Nederland verblijvende schilder Igor Valiulin. Deze Valiulin was
trouwens aanwezig om boeken te signeren. Toch heeft Ton Lathouwers over
Ovidius weinig gesproken. Hij is tenslotte slavist, dus besloot hij het
hoofdzakelijk over de schrijver van de Russische, door een verfilming
zeer beroemd geworden roman, Dr. Zhivago, te hebben. Pasternak dus. Als
inleiding vertelde hij dat de Amerikaanse componist Cage aan zijn
kennissen een keer als kerstkaart stuurde de wens, "Happy New Ears". Wij
moeten alles als nieuw, voor het eerst zien, met nieuwe ogen ook; de
vonk moet overspringen, waar de onderschatte Nederlandse schrijver
Terborg het ook over had... Het raadsel is mooi weergegeven in een
schilderij van Valiulin, waar een vrouw haar hoofd in een kooi heeft
steken, een vogelkooi zonder bodem: iemand die uit de kooi van haar
angsten wil breken, of iemand die haar geheim bedekt? De schilder
weigert zijn beelden toe te lichten onder het motto, "het is wat u er in
ziet". Hij illustreert Ovidius dus ook niet, zijn kunst loopt parallel
aan diens poëzie.
Pasternak die in Dr. Zhivago Lara in haar schooljurk beschrijft
en de vonk die overspringt naar de schooljongen, hem doet wenen, waar
zij mee geladen is, de peilloze diepte van de vrouw waar de man buiten
staat. Het mysterie van het leven, woordeloos gecommuniceerd... zoals in
die beroemde icoon van x, drie engelen voorstellende, vrouwen
natuurlijk, engelen zijn altijd vrouwelijk, welke drie engelen de
drie-eenheid vormen, zwangere vrouwen zijn het eigenlijk, in de
Russische ikonenkunst. Beeld dat je ook bij de middeleeuwse mystica
Hildegard van Bingen terugvind, maar daar conserveren de vrouwen,
terwijl ze hier stil zijn.
Erotiek kan de zuiverste beweging van het universum zijn, zegt
Pasternak. Het is als een stukje metaal dat je precies tussen de polen
van een hoefijzermagneet probeert te houden, een uiterst onstabiel
evenwicht, zegt Lathouwers. Het is ontzagwekkend moeilijk het nieuwe te
ontdekken, je glijdt makkelijk af naar bodemloze modder van banaliteit.
Zodra je je in erotiek begeeft kom je in een web van tegenspraken
terecht. Pasternak heeft er veel en openhartig over geschreven, m.n. in
zijn brieven - en weet als geen ander hoe het banale ons dwingt 'een
onmogelijke sprong' te maken. Het gaat niet om uitleven, niet om
onthouding (op zich ook een vorm van erotiek) en ook niet om een of
andere gulden middenweg.
Vergelijk ook Tolstoi in zijn Kreutzersonate: vrije sex (de
moraal van een Wedekind) versus oosterse verstilling. Vergelijk verder
Marsman die alle remmingen op wou ruimen... het gaat uitsluitend om een
kunst die in de loop der eeuwen telkens opnieuw op een volkomen nieuwe
manier de dingen vertellen kan. Te realistisch is al gauw banaal, er
moet een geheim blijven (noodzaak van een esoterie, jc) - anders komt op
het toneel terecht wat er niet thuishoort, de definitie van obsceen.
Draagster van dit mysterie is de vrouw. Slechts in tegenspraken is de
volheid van het leven aan te treffen.
Pasternak zegt dat iedere ontvangenis een onbevlekte ontvangenis
is. Zoals in zeker schilderij van Valiulin: de engel kondigt er de
maagdelijke geboorte aan van iets totaal nieuws.
"Ik heb beloofd het niet over de oosterse mystiek te hebben",
zegt Lathouwers en beperkt zich tot een zin. "Ook de oosterse tantriek
erkent de vrouw als zuivere mysterie-kenster." Tenslotte tekende ik van
de bevlogen prof nog de volgende zin op. "Ovidius lijkt de meest
erotische schrijver uit de oudheid (en dus op de meeste middelbare
scholen steeds taboe geweest), maar is feitelijk heel zuiver."
Jan Croonen
Deze tekst is ook gepubliceerd op de site Maha Karuna Ch'an,
zie
http://home.tiscali.be/fr012653/mkc/html/lezingen_ton.htm
|