CD-ROM, Internet en Boudewijn Büch Dinsdag 26 november 1996, Nijmegen, in de aula van de Lindenberg treedt Boudewijn Büch op met een lezing in het kader van de week van de nieuwe media. Er zijn ongeveer driehonderd aanwezigen, waaronder zo te zien veel leraren Nederlands. De in een rood kombuis gestoken gestalte valt met de deur in huis. Als een volleerd conferencier begint hij met een paar sneren aan het adres van het provinciestadje dat de eer heeft hem vanavond te ontvangen. Enige lachsalvo's later treedt rust in.

Wie wil weten wat Goethe over opium heeft geschreven? Sinds alle 24 delen van diens verzameld werk op een CD-ROM zijn uitgebracht kom je daar vrij eenvoudig achter. Moet je wel eerst zo'n 13000 gulden op tafel leggen. Voor veel geld is intussen veel te verkrijgen, in het buitenland tenminste wel (voor die complete Goethe bijvoorbeeld moet je in Engeland zijn). Hier in Nederland is de elektronische versie van de Spectrum encyclopedie ronduit slecht. Kun je nog beter dat vrij goedkope Microsoft ding hebben: Encarta - dat wordt ieder jaar opnieuw, herzien en verbeterd, uitgebracht - een van de grote voordelen van CD-ROM's, die echter niet altijd benut wordt. 
Via Internet kun je nu de meeste bibliotheken bereiken. Of je met hun elektronische catalogi uit de voeten kunt, ligt in hoge mate aan de gebruikte zoekmachine. Dubbele schrijfwijzen moeten geaccepteerd worden, zo wordt Goethe in de literatuur vaak als Göthe geschreven. En 'Büch' kun je vaak genoeg niet eens zo, met umlaut, invoeren! De Katholieke Universiteitsbibliotheek doet het nog niet zo slecht, met het zogeheten PIKA(?) systeem, maar hanteert helaas een slecht leesbare pica-letter. Voortreffelijk is de Internet-catalogus van de New York public library, waar je doorgaans binnen twee minuten vindt wat je zoekt. Op sommige plaatsen in Nederland kan het wel 15 minuten duren. Dat het nog erger kan toont ons Leipzig, waar een zeer gebruikersonvriendelijke interface is aangebracht.

Krantenarchieven zijn ook steeds meer te raadplegen, zij het meestal tegen betaling. De Volkskrant, Le Monde en de Times hebben retrospectieve bestanden. De NRC helaas nog niet. Hoever gaan ze terug? Sinds tien jaar worden elektronische archieven bijgehouden, dus tenminste die periode is over het algemeen beschikbaar. 

Op zijn wereldreizen heeft de schrijver/journalist Boudewijn Büch veel feiten nodig. CD-ROM's en Internet helpen hem daar goed bij, al is er wel een schaduwkant voor deze feitenjager: het zoeken houdt nooit op. Het wordt een ziekte, je verzamelt honderden bookmarks, kijkt nachtenlang op Internet, driehonderd kranten raadplegen wordt iets normaals.

Nederland loopt wel achter. Hier geen goede encyclopedie. Web sites genoeg, maar naslagwerken, archieven: ho maar. Is ons land te klein? Te anti-technisch? Voor reference is CD-ROM ideaal, en superieur aan boekwerken. CD-ROM's kun je overigens beter in Kleef gaan kopen, waar een veel groter aanbod is - tenminste nog één voordeel als je hier in Nijmegen, in de grensstreek woont (hilariteit onder de leraren Nederlands in de zaal). Internationaal op reis met je laptop kun je in principe op vele plaatsen internetten, wat vaak bepaald niet eenvoudig is echter. CD-ROM's kun je wel gemakkelijk overal meenemen. Boudewijn Büch heeft al jaren een grote belangstelling voor de Civil War. Hij heeft nu een integrale editie op CD-ROM bemachtigd. Voor de uitvinding van dit nieuwe medium bestond zo'n integrale editie niet eens. Was anders toch niet te tillen geweest. Wel bevredigt een CD minder de hebzucht, de zintuiglijke bevrediging zoals een rij boeken die geeft. 

Infopedia UK is de beste encyclopedie op CD-ROM. Die is ook wel veel duurder dan bijvoorbeeld Encarta (dat ongeveer honderd gulden kost, jc). Je hebt ook fantastische atlassen op CD, met enige vierkante meters aan plaatwerk, veel meer dan normaal in een drukwerk past - plus een snellere aanpassing die nu mogelijk is. Een probleem is wel het gebrek aan standaardisering. Zo wil het Duitse Windows systeem wel eens problemen geven. Quicktime (software om videofilmpjes op je PC te draaien, jc) loopt erop vast. 
Over het niet bestaan van bepaalde citaten zijn, in tegenstelling tot vroeger, nu absolute uitspraken mogelijk. Zou je zeggen. Toch blijkt de indexering van CD-ROM's niet altijd foutloos, zodat citaten die wel bestaan soms toch niet teruggevonden worden. Een bron van typische, eigentijdse fouten is verder de OCR (Optical Character Recognition), software die van gescande beelden ASCII-tekst maakt. Over het algemeen levert dat nog altijd 5% fouten op, die dus allemaal weer door feilbare mensen dienen te worden verbeterd. Weliswaar kan, zoals gezegd, iedere volgende uitgave van een CD gemakkelijk verbeterd worden, maar in feite gebeurt dit maar zelden. 

Een vergelijking tussen CD-ROM's in verschillende landen: in Amerika zijn ze dol op liflafjes, bij voorkeur van die door iedereen telkens weer ingevoegde stukjes film die rechtenvrij zijn. In Engeland wordt lelijkheid gecultiveerd, zoals we weten, terwijl de Fransen zich te buiten gaan aan leeg verbalisme. Goed, degelijk en factueel zijn tenslotte alleen de Duitsers. Met deze apodictische uitspraken besluit Boudewijn Büch de lezing.

Jan Croonen